Meer dan 4.000 begraafplaatsen is Nederland rijk. Een daarvan is de (gesloten) kleine begraafplaats die eind negentiende eeuw werd geopend aan de Schinkel aan de rand van de gemeente Sloten: de Protestantse Begraafplaats te Vraag, in de volksmond Huis te Vraag. Sinds 2009 is Huis te Vraag een gemeentelijk monument vanwege zijn cultuurhistorische waarden. De begraafplaats met zijn beplanting is daar een belangrijk onderdeel van. Inmiddels wordt deze bedreigd door plannen van de gemeente Amsterdam voor een nieuw stadspark en fietspaden. Daarmee dreigt de oase van rust die Huis te Vraag is, haar unieke karakter te verliezen. Aanleiding voor de NTs om deze bijzondere plek uit te roepen tot Tuin van de maand oktober 2021. Tuinvrouw Katja Kandelaars vertelt waarom de begraafplaats zo bijzonder is en behouden moet blijven.

Een plek met geschiedenis, een oase van rust

“Dit is niet de eerste keer dat Huis te Vraag zich in de gevarenzone bevindt. De begraafplaats is een gewild stukje groen, midden in de stad, vlakbij het Olympisch Stadion. Het kunstenaarsechtpaar Leon en Willemijn van der Heijden heeft er 35 jaar voor gevochten. Het stadsdeel karakteriseert Huis te Vraag enerzijds trots als ‘groene parel van het stadsdeel’, maar heeft anderzijds andere belangen, zoals het nieuwe stadspark. Ook al gaat de begraafplaats deel uitmaken van dat park, toch zou dat dit unieke stukje groen verstoren. Rust is een belangrijk aspect van deze plek, waar je tot jezelf kunt komen. Leon en Willemijn noemden zich ook de bewaarders van de stemming. Die bijzondere stemming voel je als je op de begraafplaats rond loopt: een plek met geschiedenis, met de dood, maar ook met een mooi en vriendelijk karakter. Maakt de tuin onderdeel uit van een groter park, dan straal je daar een andere boodschap mee uit.”

Winter

“Op deze plek waan je je buiten, juist omdat de begraafplaats omringd is en de stad min of meer buitensluit. Vanuit een bepaalde hoek kun je de stad hier namelijk niet zien. Oorspronkelijk lag het terrein, een stuk rietland van zo’n 2 hectare groot, midden in de polder van Amsterdam. Om de begraafplaats te stichten werd op het puin van het oorspronkelijke Huis te Vraag 50 kuub zand uit Muiderberg gestort. Op de terp die zo ontstond, ligt nu de feitelijke begraafplaats van zo’n 1 hectare groot. Het andere deel van het terrein is nog steeds een poldertje, met een gemaal. De laatste jaren is het slecht beheerd, maar we werken er nu aan om er weer een dotterbloemgrasland van te maken: een zeldzaam en bedreigd soortenrijk graslandtype. Leg je daar een fietspad doorheen, dan ben je dat gebied kwijt.”

“Tussen begin jaren 1960, toen hij gesloten werd, en eind jaren 1980, toen Leon en Willemijn in de aula ging wonen, is de begraafplaats niet beheerd. De natuur kon in die bijna dertig jaar haar gang gaan. Leon en zijn vrouw werden zo door de plek gegrepen dat ze die tot hun levenswerk hebben gemaakt. Als eerste zijn ze de klimop van de graven en paden gaan knippen, maar wel met behoud van de plant. Dat pakten ze aan alsof zij met een beeldhouwwerk bezig waren. Zo creëerden ze steeds nieuwe composities, doorkijkjes en gezichtspunten. De tuin oogt bijna architectonisch door de strakke (buxus)hagen en daartegenover de ‘stromende’ klimop, beide vervlochten tot een harmonieuze eenheid. Leon zag de tuin als één groot monument voor onderhoud. Hij vond het belangrijk dat er geen menselijk ingrijpen te zien was, dus alles moest heel voorzichtig gebeuren. We – mijn collega en ik, samen met onze vrijwilligers – onderhouden de tuin dan ook zo alsof er geen onderhoud wordt gepleegd. Dat is veel werk, ook omdat we alles handmatig doen; alleen de buxus scheren we tegenwoordig elektrisch.”

Voorjaar

“Ieder seizoen heeft zijn eigen charmes. In de lente staat het hier vol met uitbundig bloeiende stinzenplanten. Het begint met de sneeuwklokken, vooral onder in de weilanden, maar ook op de begraafplaats zelf. Daarna komen de andere stinzen. In die tijd is de buxus mooi lichtgroen en staan de bloesembomen in bloei. In de herfst kleuren de monumentale kastanjes prachtig. Dauw en spinnenwebben maken ze dan tot een betoverend geheel. En ook met een pak sneeuw in de winter is het hier een plaatje. De zomer vond ik altijd het minste seizoen. Inmiddels hebben we er, op het wat kalere middenstuk, wat planten bij geplaatst, waardoor het ook in de zomer een kleurrijk geheel aan het worden is. Vooral inheemse planten doen het goed op de, nog steeds, wat zanderige grond. Zo bloeien hier onder andere margrieten, koekoeksbloemen, wilgenroosjes, kaardenbollen, vlasbekjes, toortsen, blauwe knoop, veldsalie en heel veel teunisbloemen. In het begin zaaide ik de planten zelf, maar nu beginnen ze zichzelf uit te zaaien. Als de planten voor zichzelf een plek vinden, is het resultaat natuurlijk veel mooier dan wanneer ik die plek voor hen bedenk.”

Diverse bloemen

“We hebben hier ook veel mooie bomen: monumentale kastanjes, maar ook treurmoerbeien en treuriepen. En veel vogels, zoals karekiet, rietzanger, puttertje en goudhaantje en natuurlijk de veel voorkomende tuinvogels. Vleermuizen hebben hun standplaats gevonden in het huis, en als je het gras aan het zeisen bent, schieten duizenden kikkers en padden voor je weg. Er zijn egels en soms laat een fazant zich zien, maar grotere zoogdieren hebben we hier niet zo.”

Zomer

“Bijzonder aan deze plek is dat we met nabestaanden te maken hebben.  Er zijn nog vijf kinderen, zelf ook al op leeftijd, van ouders die hier begraven liggen. Zo komt hier af en toe een familie uit Twente, waarvan de moeder tijdens de Tweede Wereldoorlog op jonge leeftijd is overleden. In de hongerwinter zijn hier overigens veel mensen, vaak dood op straat gevonden, begraven. En we hebben een klein kinderveldje. Er komen ook regelmatig mensen langs die hun stamboom aan het uitzoeken zijn. Bij de grafstenen die er nog liggen – zo’n 300 –, weten we wel een klein verhaal. Zo blijven de doden op de begraafplaats toch levend.”

Grafstenen

“Om de begraafplaats Huis te Vraag te behouden zijn we een half jaar geleden een stichting begonnen. Aan Leon en Willemijn hebben we namelijk beloofd dat we voor deze plek, hun plek, zouden zorgen. Aula én tuin willen we een functie geven die past in de geest van Leon en Willemijn, een functie ook die past bij de buurt. We denken verder aan de mogelijkheid van donateurs. Maar we hadden de stichting nog maar nauwelijks opgericht, toen de gemeente haar plannen bekend maakte. Wie ons wil helpen Huis te Vraag te behouden, doet dat het beste door de petitie op onze website te ondertekenen. Loop ook eens door het grote monumentale hek naar binnen en neem een kijkje op de begraafplaats. Kom de sfeer maar eens proeven, maar niet té massaal. Het is belangrijk dat Huis te Vraag een echte stilteplek blijft.”

Herfst

De NTs steunt de petitie die de stichting Huis te Vraag is gestart en spreekt de gemeente aan over haar plannen. Zie ook https://www.tuinenstichting.nl/actie/nts-bezorgd-om-huis-te-vraag/

Het portiershuisje waar Katja, in navolging van Willemijn, de bezoekers in de juiste stemming brengt met iedere week een verse bos bloemen en een gedicht.

Huis te Vraag
Rijnsburgstraat 51 te Amsterdam

Zie www.huistevraag.nl voor informatie over de geschiedenis van Huis te Vraag en de begraafplaats.
Huis te Vraag is te bezoeken van dinsdag tot en met vrijdag tussen 11.00 en 17.00 uur (in de winter tot 16.00 uur).