“Het bos als een warme sjaal om de hals, uitkijkend over velden naar de Grebbeberg”

De Open Tuinen Commissie van de  Nederlandse Tuinenstichting koos voor de maand september voor Landgoed Remmerstein, gelegen in Rhenen in de provincie Utrecht (Open Tuinengids 2025, nummer 218)

Familielandgoed

Landgoed Remmerstein is meer dan 100 jaar geleden gesticht door de overgrootvader  van de huidige eigenaren. Martinus Cornelis Philipse (1883) was opgeleid tot houtvester. Dit was in die tijd een wetenschappelijke studie in bosbeheer. In 1907, toen hij 24 jaar oud was, kocht hij het landgoed Remmerstein. Philipse trouwde op 16 februari 1912 met Louisa Amelia van Hoytema. Louisa mocht de plek voor het nieuwe landhuis uitzoeken. De ligging is tot op de dag van vandaag uniek, bijna on-Nederlands, te noemen.

Het landgoed bestaat uit 120 ha bos, 20 hectare agrarische gronden en een Rijksmonumentale tuin van circa 5 ha. Inmiddels staan de achterkleinkinderen van Martinus en Louisa Philipse aan het roer van het familielandgoed. Zij beheren en behouden het met liefde voor de natuur en het erfgoed, om het straks weer aan de nieuwe generatie te kunnen overdragen.

Architectuur van de Buitenplaats Remmerstein

De historische buitenplaats Remmerstein werd gesticht in de achttiende eeuw. De gronden liggen op een uitloper van de oostelijke helling van de Utrechtse Heuvelrug. Aan het einde van de 18de eeuw werd het oude huis aan de andere kant van de Oude Veensegrindweg afgebroken. Op dezelfde plaats staat nu een Duiventoren.

In 1912 werd een nieuw landhuis gebouwd naar een ontwerp van architect S. de Clerq (1876–1962). Het landhuis ademt de invloed van de Arts-and-Craftsbeweging. De Clercq was een bewonderaar van architect Berlage en wilde het vakmanschap van het bouwen laten spreken. Voor hem vormde dit de ware schoonheid. Op elke gevel is wel iets bijzonders te ontdekken waarin dat vakmanschap tot uitdrukking komt.

Het landhuis is gebouwd midden op een 18de-eeuwse laan, die als zichtas fungeert. Aan de oostzijde ligt de oprit. Aan de westzijde loopt de laan de heuvel op, het bos in.  Het landhuis heeft een geknikte plattegrond met een asymmetrische indeling. De situering en plattegrond vloeien voort uit de ligging van het huis in relatie tot de omgeving.

Architectonische tuinstijl Tersteeg

Het huis wordt omgeven door een geometrische tuin in de nieuw architectonische tuinstijl, ontworpen door tuinarchitect
Dirk Frederik Tersteeg ( 1876 – 1942). De terrassen zijn op het zuidoosten georiënteerd, mede vanwege een zichtlijn op de Gelderse Vallei, waarbij gebruik is gemaakt van de natuurlijke hoogteverschillen van het smeltwaterdal.

Rozen

Martinus Cornelis was bosbouwer, maar ook een groot rozenliefhebber. Hij had onder andere de kwekerij ‘De Duiventoren’. Zijn liefde voor rozen is in de tuin terug te zien. Nog steeds staan er vele oude rozen, zoals Charles de Mills, Empress Josephine, Belle de Crecy, Mme Gregoire Staechelin, Tour de Malakoff, Mme Plantier, President de Sèze, Weddingday, Goldfinch, Albertine, Kathleen, Duchesse de Montebello, Zéphérine Drouhin, Fontaine Latour en Félicité et Perpétué.

Borders

In 1912, het jaar waarin Remmerstein werd gebouwd, verscheen een boek van Gertrude Jekyll en Lawrence Weaver. Dit boek, Gardens for Small Country Houses, toont voorbeelden die lijken op de tuin van Remmerstein. Tersteeg liet zich waarschijnlijk door deze Engelse stijl inspireren. Ook vandaag de dag zijn de borders nog steeds geinspireerd op de stijl van Jekyll, zij het aangepast aan het huidige klimaat. Daarnaast zijn er andere Engelse invloeden aanwijsbaar, zoals de bakstenen elementen en de terraswerking.

De verschillende borders met verschillende ligging op het oosten, zuiden en westen staan vol met planten. Hieronder een voorbeeld van een border met de lijst van de planten.

In elk seizoen is er veel te zien aan kleur en textuur.

Hierin is ook de liefde voor bloemenplukken van overgrootmoeder nog terug te zien. Elk seizoen worden de vazen nog steeds gevuld.

Dirk Tersteeg

De rijksmonumentale tuin is ontworpen (zie plattegrond van het huis en de tuin) door tuinarchitect Dirk Tersteeg in nauw overleg met de architect van het landhuis, Samuel de Clercq. De tuin is in de afgelopen tien jaar volledig gerestaureerd en is één van de toptuinen van Tersteeg.

De architectonische tuinstijl is een strak, gestructureerd en aantrekkelijk vormgegeven tuinontwerp dat nauw aansluit bij de bouwstijl van het huis, waardoor huis en tuin een mooi geheel vormen. De tuin fungeert hierbij als een verlengstuk van het huis. Tersteeg wordt gezien als één van de eersten die begin twintigste eeuw in Nederland op deze manier tuinen ontwierp.

Zodra je het terras betreedt, voelt het alsof je een volgende kamer binnengaat: een buitenkamer, omringd door een muurtje en een strakke taxushaag. Net als het huis heeft elke kamer een menselijke maat. Dit komt door een belangrijk kenmerk van deze tuinstijl, namelijk de goede samenwerking tussen de architect van het huis en de tuinarchitect. Zo ontstond één geheel van huis en tuin. Het resultaat is een mooi en logisch samenspel van huis, tuin en omgeving.

De Nieuwe Architectonische Tuinstijl kenmerkt zich door gemetselde muren, pergola’s, prieeltjes, strakke hagen, trappen, vijvers met stenen randen en hoogteverschillen. Deze elementen zorgen voor duidelijke vormen in de tuin en maken dat je vanuit het huis mooi naar buiten kunt kijken. Dit zie je ook terug in de tuin van Remmerstein.

Pinetum

Overgrootvader richtte als eerste in de regio een klein pinetum (collectie naaldbomen) in. Of het hem te doen was om nieuwe soorten uit te proberen voor het bos, of omdat het destijds een modeverschijnsel en statussymbool was, is onduidelijk. De inmiddels zeer hoge bomen vormen nog steeds een prachtige coulisse aan de zuidoostrand van de tuin, nu als één langgerekte groep. Welke bomen en heesters oorspronkelijk werden aangeplant, is bekend van een bestellijst: Ilex aquifolia, Chamaecyparis lawsoniana in vele variëteiten, Chamaecyparis pisifera, Xanthocyparis nootkatensis, Juniperus chinensis, Juniperus schottii, Juniperus virginiana, Cryptomeria japonica, Tsuga mertensiana, Abies concolor e.a.

Vóór de groep werden heesters geplant zoals Forsythia suspensa, Berberis soulieana, Cotoneaster franchetii, Chamaedaphne latifolia, Andromeda rosmarinus en anderen.

Rijksmonumenten

De tuin, het huis en de opstallen zijn rijksmonumenten. Het belang van het ensemble ligt met name in de eenheid tussen huis, tuin en de oudere zichtassen. Daarnaast heeft het architectuurhistorische waarde als zeldzaam voorbeeld van een goed bewaard gebleven tuin in de nieuwe architectonische tuinstijl. Ook is de tuin van belang vanwege de plaats in het oeuvre van tuinarchitect D.F. Tersteeg.

Onderhoud

Het onderhoud van de tuin ligt bij twee tuinbazen, samen met een enthousiaste groep vrijwilligers van IVN, Natuur Werkt. Dankzij hen kun je de tuin het hele jaar door volop bewonderen.

Praktische informatie:
Landgoed Remmerstein
Oude Veensegrindweg 15, 3911 TA Rhenen
info@landgoedremmerstein.nl
www.landgoedremmerstein.nl
Telefoonnummer 06-13612436

Openingstijden:
* Wij ontvangen graag tuinclubs en groen erfgoed geïnteresseerden.
* Wij vragen voor een rondleiding door de tuin met koffie en iets lekker een bijdrage voor het onderhoud van de tuin. Hiervoor kan een afspraak worden gemaakt. De kosten bedragen € 9,50 per persoon (min. € 95,- per groep)
* Eén keer per jaar, tweede zaterdag van juni, organiseren we een opentuindag. Dit wordt verzorgd door de familie en de vrijwilligers.
* Houd hiervoor de website en de Open Tuinengids in de gaten.
* Daarnaast kan het landgoed worden gehuurd voor fotoshoots en verschillende vieringen (zie hiervoor de website www.landgoedremmerstein.nl).

De foto’s bij dit artikel zijn gemaakt door Deyke van Donkelaar van Van Donkelaar Groenadvies en Annelou Evelein, mede-eigenaresse van het landgoed.