Een wel heel bijzondere tuin, dit keer. De Commissie Groen Erfgoed koos voor de maand augustus als Tuin van de Maand het Huis op de Bunker in Den Haag (Open Tuinengids nr. 280). Iets ongewoons: een bunker die ooit deel uitmaakte van de Duitse Atlantikwall, niet vernietigd kon worden, en die in de wederopbouwperiode werd omgevormd tot een stijlvol woonhuis (Rijksmonument), met een daarmee samenhangende tuin. Niet groot, maar destijds wel heel doordacht. De huidige eigenaren, die het huis sinds 2015 in bezit hebben, hebben de tuin buitengewoon liefdevol gerestaureerd. De Commissie Groen Erfgoed  vestigt er in deze augustusmaand graag de aandacht op, mede omdat het ensemble open zal zijn met de Open Monumentendagen op 14 en 15 september. Gaat dat zien!

“Hoe bereiken wij iets menselijks met een blok beton van 26 x 11 x 5 meter?”

Met deze vraag vatte architect Romke Romke de Vries de ontwerpuitdaging samen waar hij zich begin jaren 50 voor gesteld zag.

Den Haag telde na de oorlog meer dan 1200 bunkers: onderdeel van de Atlantikwall, het omvangrijke verdedigingssysteem dat de Duitse bezetter vanaf 1941 langs de Europese westkust had opgetrokken. Het slopen daarvan was kostentechnisch niet haalbaar en aangezien een aantal van deze bunkers in woonwijken stond werd al snel na de oorlog besloten om deze een woonbestemming te geven. In de meeste gevallen betrof het ‘vriendelijke bunkers’: gemetseld, deels ingegraven of aangeaard, en relatief bescheiden van omvang.

Zo niet een dubbele keukenbunker, pal naast landgoed Clingendael. Met wanden van ruim 2 meter dik gewapend beton vormde deze kolos een 26 meter lange blinde muur, midden in een woonwijk in aanbouw. Het was dan ook pas na enige aarzeling dat deze kavel aangekocht werd door de (aannemers)familie Van Kampen – De Breij, om er een eigen woonhuis van te maken.

Architect en opdrachtgever, die al vaker samenwerkten en inmiddels goed bevriend waren, zetten zich met zichtbaar plezier aan het ontwerp. Op archieftekeningen uit de periode 1951-1955 is te zien hoe er zorgvuldig gezocht is naar een geraffineerde compositie, waarin samenhang bereikt wordt door een sterk plastische geleding en het gedeeltelijk ophogen van het omliggende terrein. Het is daarbij uniek dat de bunker niet werd ingekapseld in het ontwerp van de woning, maar in het plan omarmd is als een artificiële rots waarop een bungalow is geplaatst.

De tuinaanleg rondom en bovenop de bunker speelt al vanaf de eerste schetsen een belangrijke verbindende rol in het ontwerp. Zonder twijfel heeft opdrachtgeefster Hilda de Breij – zelf oud leerling van tuinbouwschool Huis te Lande – hierin een belangrijke rol gespeeld. De grote hoogteverschillen geven de tuin een haast on-Nederlandse uitstraling. Vanwege het unieke karakter, en doordat het ensemble van huis en tuin uitzonderlijk gaaf bewaard zijn gebleven, is het Huis op de Bunker inclusief tuinaanleg in 2009 aangewezen als een Top-100 rijksmonument
van de wederopbouwperiode.

In 2015 kwam het woonhuis in handen van de huidige eigenaren, die het huis en de tuin met veel toewijding hebben gerestaureerd. In de tuin zijn terrassen en paden aan de hand van historische foto’s hersteld. Een gedempte betonnen vijver, die een belangrijke rol speelt in het tuinontwerp, is daarbij weer geopend.

De achtertuin in 2007, vóór de restauratie. Foto: Jan van Galen, beeldbank RCE, CC BY-SA.

Uit verschillende publicaties komt naar voren dat het beplantingsconcept en sortiment vanaf de eerste tuinaanleg werden uitgedacht door de opdrachtgeefster. Een oorspronkelijk beplantingsplan ontbreekt echter, en tuinhistorisch onderzoek leverde geen nader inzicht in de oorspronkelijke uitgangspunten. Wel valt uit foto’s op te maken dat de beplanting over de jaren flink veranderde en vanaf het begin af aan een natuurlijke, informele uitstraling had.

De nieuwe beplanting bovenop de bunker: een daktuin, pal op het zuiden. Foto’s: © Steven van der Goes.

De beplanting die in 2015 nog aanwezig was vormde het startpunt voor de ontwikkeling van een nieuw beplantingsplan binnen de historische tuinstructuur. Daarbij wordt door de nieuwe bewoners volop geëxperimenteerd met plantengemeenschappen: een gelaagde beplanting van
één- en tweejarigen, heesters, vaste planten en bollen, waar jaarrond wat te zien valt.

V.l.n.r. de achtertuin, gelegen in de halfschaduw, in februari, mei en juli. Foto’s © Steven van der Goes.

Praktische informatie:

• De tuin van het Huis op de Bunker is te bezoeken tijdens Open Monumentendagen  op zaterdag 14 en zondag 15 september 2024, van 11:00 tot 17:00.
• Daarnaast kunnen geïnteresseerde vrienden van de NTs de tuin – op afspraak – bezichtigen.
• De ontwikkeling van de tuin door de huidige eigenaren is te volgen op instagram @bunkergarden,  www.instagram.com/bunkergarden