Hoog tijd voor een verslag van het project Sociaal Tuinieren (ST). Een persoonlijk verslag, dat samenvalt met mijn afscheid in februari als bestuurslid van de NTs. In 2011 ging dit door de NTs opgezette initiatief (voor groene, en daarmee maatschappelijke, aandacht) van start en in januari 2019 besloot het NTs-bestuur het project organisatorisch los te koppelen. De belangrijkste reden voor dit besluit was dat het project weliswaar heel succesvol was maar gaandeweg minder goed was gaan aansluiten bij de kernmissie van de Tuinenstichting – het beschermen van groen erfgoed – en vooral een sociaal-maatschappelijke groene doelstelling nastreefde. Inmiddels staat ST (van een project is geen sprake meer) stevig op eigen benen. Het is het niet alleen verankerd in Amsterdam, maar ruim 30 steden in Nederland zijn pilots gestart.

2011-2018: Van pilot naar succes

Ruim 10 jaar geleden voelde het bestuur van de NTs de behoefte om een maatschappelijk betrokken activiteit te ontwikkelen. We wilden niet alleen het groene erfgoed beschermen en tuinen ‘van donateurs voor donateurs’ open stellen, en daarmee bekendheid verwerven, we wilden ons ook inzetten voor vergroening in bredere zin. Het toenmalige hoofd van het NTs-bureau, Suzanne Kooij, had contacten met de vrijwilligersorganisatie Stichting Present Amsterdam. Zo ontstond het idee om tuinen te gaan opknappen voor mensen die dat door fysieke of economische beperkingen zelf niet (meer) konden. Samen met de toenmalige NTs-voorzitter Beline Geertsema en tuinontwerper Marilies Jacobs werd het concept van sociaal tuinieren verder uitgewerkt, en na enkele pilots kwam er een volwaardige commissie ST binnen de NTs. We legden de methodiek vast in een document, dat als basis kon dienen voor fondsaanvragen. ST beheerde een eigen budget om de kosten van gereedschappen, materialen en planten, maar ook de tuinontwerper te kunnen dekken. De samenwerking tussen coördinator Carlo de Waal van Present (voor o.a. de vrijwilligers en contacten met wijkbeheerders), de wijkbeheerders (voor hulp bij de tuinselectie en faciliteren wijkgebouw) en de NTs (voor het projectplan, de vrijwilligers en de tuinontwerper) ontwikkelde zich optimaal.

Beline Geertsema (R) en Marilies Jacobs (L) starten ST in

Betondorp was de eerste wijk waar groepen vrijwilligers aan de slag gingen om, op deskundige wijze met sterke planten, tuinen op te knappen van bewoners die dat zelf niet konden. Vaak waren deze mensen vereenzaamd; een situatie die vaak nog verergerde doordat een verwaarloosde tuin niet uitnodigt tot cohesie in een buurt. Nadat de tuin was opgeknapt, pakte Present, of de lokale buurthulp zoals de studenten van de ‘Academie van de Stad’, het contact met de bewoners verder op, middels de nazorg voor de tuin. Lukte het soms niet om deze hulp structureel te organiseren, dan werd de tuin bij herhaling tijdens de projectdagen ST aangepakt. Na Betondorp volgde ook Amsterdam-Noord, de Bloemenbuurt, de Meeuwenlaan, de Van der Pekbuurt en, vanaf 2016, de Dichtersbuurt, Geuzenveld en, in 2018, Amsteldorp.

In 2013 nam ik het stokje over van Beline. Als NTs-bestuurslid coördineerde ik de commissie ST in nauwe samenwerking met Suzanne en ondersteund door vrijwilligers binnen de NTs. We ontvingen regelmatig prachtige planten van donateurs; sommigen steunen ST blijvend met kratten vol sterke planten, bij anderen haal ik eenmalig een overtollig aanbod op.

De NTs-plantenbank ST (L) en Wim Dorsman (R), plantendonateur van het eerste uur

2019: Op weg naar zelfstandigheid

Nadat Suzanne begin 2019 afscheid had genomen bij de NTs (zij bleef wel op de achtergrond betrokken bij ST), ging ook Carlo de Waal weg, als coördinator van Present een sleutelfiguur binnen het project. Met hem waren we erin geslaagd ST tot een succes te maken, met 3 groendeskundigen, 5 gereedschappendepots, heel enthousiaste wijkbeheerders, en voldoende vrijwilligers om jaarlijks tijdens de ca. 10 projectdagen ca. 80 tuinen op te knappen. Ook beschikten we, door fondsenwerving, over voldoende budget.

Carlo de Waal (L) en ING-vrijwilligersgroep Geuzenveld (2019)

Gedurende dat jaar gingen we in gesprek over een mogelijke verzelfstandiging van het project. In Amsterdam bleef de vraag naar ST groeien en ook andere vestigingen van Present, onder andere in Utrecht, hadden de wens om hiermee te starten. Ondanks het ontbreken van een coördinator van Present Amsterdam, maar dankzij de vele steun van de wijkbeheerders, Amsterdam Rainproof (en landelijk van Steenbreek) en de trouwe plantendonateurs van de NTs, kon ik ST gedurende 2019 blijven organiseren. De maatschappelijke urgentie van het onttegelen van tuinen en het kwalitatief vergroenen van buurten èn het tegengaan van sociaal isolement maakten het project uniek. Het vormde ook mijn motivatie om door te gaan. Bovendien had ik goede hoop dat er een enthousiaste opvolger van Carlo de Waal zou komen! De toenmalige directeur van Present Nederland steunde ons initiatief en van woningcorporatie Eigen Haard ontvingen we structureel financiële hulp vanuit een ‘partnerovereenkomst’.

2019 werd een gedenkwaardig jaar. In het najaar werd niet alleen mijn hoop bewaarheid, toen Anna van Dam directeur werd van Present, ook ontvingen we het geweldige nieuws dat het Apostolisch Genootschap de landelijke uitrol van ST voor 3 jaar wilde financieren. Deze grote donatie was tot stand gekomen door de jarenlange goede samenwerking die Suzanne met hen had. Zo kon onze droom werkelijkheid worden: we konden zonder fondsenwerving 3 jaar aan de slag!

2020-2022: Landelijke uitrol ondanks corona

Vervolgens brak begin 2020 corona uit. In de nieuwe, sterkere, organisatie van ST Amsterdam, onder de vlag van Present, zagen we de pandemie als een grote kans! Onze kwetsbare doelgroep werd extra getroffen door de maatregelen van isolatie, maar tuinhulp bood een mogelijkheid om via het raam of de deuropening contact met hen te hebben. Groepen vrijwilligers konden zich niet langer aanmelden, maar individuele vrijwilligers deden dat des te meer. We pasten onze methodiek aan naar ‘coronaproof ST’: 1 vrijwilliger in 1 tuin en geen gezamenlijke start en afsluiting. Zo hebben we 7 projectdagen heel succesvol uitgevoerd. De plantendonateurs via de NTs bleven alle plantjes doneren, want het tuinwerk buiten stond niet stil!
Present Amsterdam zorgde voor de borging van het project. Overigens samen met Utrecht, waar inmiddels ook al veel ervaring met ST was opgedaan.

Coronaproof praatje met blije bewoner tijdens het werk (2020)

Voor de landelijke uitrol stelden Suzanne en ik, samen met de nieuwe directeur van Present Nederland en de vertegenwoordiger van het Apostolisch Genootschap, een 4-koppig ‘kernteam’ samen, waarin diverse expertises vertegenwoordigd waren. In maart 2020 startten we de uitrol. We benaderden alle 75 stichtingen Present om deel te nemen aan een serie van 3 webinars waarin we de methodiek van sociaal tuinieren presenteerden. Tegen de zomer waren al 10 stichtingen Present actief en eind 2020 begeleidden we zo’n 20 stichtingen, in gezamenlijke Zoom-sessies en met individueel maatwerk.

Tegelijkertijd gingen we aan de slag met de oprichting van de stichting ST, zodat we zo zelfstandig mogelijk konden functioneren. Op 18 september 2021 ondertekenden de kersverse voorzitter van de stichting ST, Annie Chou, stichting Present Nederland en het bestuur van het Apostolisch Genootschap de samenwerkingsovereenkomst. Uiteraard tijdens een grote tuinopknapdag: alle bobo’s de handen uit de mouwen! Anna van Dam van Present Amsterdam en enkele wijkbeheerders van de woningcorporatie Eigen Haard hielpen eveneens mee.

Ons budget had ruimte om een website te bouwen met huisstijl en eigen logo! Het logo van de NTs pronkte niet langer op onze pr.

Ook het jaar 2021 stond nog in het teken van corona. De stichting ST groeide door; inmiddels hadden ruim 30 stichtingen Present zich bij ons aangesloten. Helaas mislukte een poging om de plantendonatie ook buiten de regio Amsterdam van de grond te krijgen (door een oproep op de achterpagina van de Open Tuinen Gids 2020). Dat jaar ontvingen we de VHG Groenprijs én de IVN Natuurprijs op ‘Duurzame Dinsdag’: beide prijzen honoreren groene initiatieven die mens en natuur dichter bij elkaar brengen. Dat jaar waren er ook regelmatig organisaties die ons benaderden omdat zij volgens onze methodiek en doelstellingen de leefomgeving van bestaande en nieuwe buurten op integrale wijze willen verbeteren.

De samenwerking met Steenbreek is heel nauw. Toen deze organisatie 6 jaar geleden werd opgericht, was de NTs, via ST, een van de eerste samenwerkende partners. Inmiddels is Steenbreek de grootste landelijke netwerkorganisatie die gemeenten (en andere overheden) helpt met vergroeningsprogramma’s. Ik nam tot voor kort deel aan het algemeen bestuur van Steenbreek, eerst vanuit de NTs, later vanuit ST, maar heb het stokje overgedragen aan collega Mireille Voorendt. Nog steeds staat het logo van de NTs op de landelijke flyer van Steenbreek.

In 2020 en 2021 heb ik samen met Rita Bergshoeff de nieuwe Open Tuinen Commissie (OTC) opgericht en vanuit het bestuur van de NTs de productie van de gids mede tot stand helpen brengen. Het was mijn doel om vanuit deze functie een trait d’union te zijn tussen de groene deskundigheid en tuinliefhebbers binnen de NTs en de stichting ST. Niet alleen in Amsterdam, maar landelijk. Dit is nog niet goed gelukt, maar ik blijf deze doelstelling de komende jaren verder promoten. Ik zie bijvoorbeeld veel mogelijkheden voor donateurs om planten te doneren aan een lokale stichting Present die aan sociaal tuinieren doet. Ook zijn mensen met groene vingers altijd welkom als vrijwilliger bij ST! Aanmelden kan via een berichtje naar: robertien@sociaaltuinieren.nl of de website (www.sociaaltuinieren.nl).

NL Doet Dichtersbuurt (2021)

Sociaal Tuinieren: De toekomst

De landelijke organisatie van ST heeft eind 2021 besloten zich in 2022 te focussen op een stevige consolidatie van de stichting en uitbreiding/groei door te schuiven naar 2023.
Daarom bestaat het kernteam momenteel uit 2 vaste krachten en 2 personen die incidenteel op projectbasis specifieke taken kunnen uitvoeren. Mireille Voorendt (voormalig coördinator Present Utrecht èn zeer veelzijdig en creatief project manager) en ikzelf vormen het kernteam. We begeleiden 32 lokale stichtingen, verspreid over het land. Ons bestuur, Present Nederland en het Apostolisch Genootschap ondersteunen ons daarbij. Daarnaast blijf ik coördinator ST in Amsterdam onder de vlag van Present Amsterdam. Het contact met de praktijk is essentieel voor mij!

In ons beleidsplan 2020-2023 is summier ‘meer historisch groen’ opgenomen als één van de ST-doelstellingen. Al is het behoud van groen erfgoed binnen onze stichting geen primair doel, we streven er wel naar bestaande historische groenstructuren in volkswijken te handhaven (bijvoorbeeld door hekwerken tegen te gaan op plaatsen waar haagjes stonden). Een van de pijlers van ST is dat een groenprofessional het tuinplan ontwerpt en de uitvoering daarvan begeleidt. Meestal bepaalt een ontwerper, of hovenier, samen met de bewoner hoe ze de tuin op duurzame en ecologische wijze en met oog voor de historie van een wijk gaan (her)inrichten.

Ons hogere doel voor 2030 is dat ST overbodig is geworden, omdat wijken en buurten, op kleine en grote schaal, klimaatadaptief zijn vergroend en er een netwerk van buurthulp en buurtsamenwerking (gemeenten, woningcorporaties, sociale partners, groene organisaties) bestaat om elke hulpvraag vanuit privé-tuinen, maar ook gezamenlijk groen te onderhouden en de leefbaarheid van wijken te optimaliseren. In Amsterdam is deze situatie in Betondorp en Amstelbuurt inmiddels gerealiseerd (hoewel ook daar de verstening en schuttingen van privé-tuinen oprukken …).

Er zijn heden ten dage vele projecten die groen en sociaal verbinden. Daar zoeken we op lokaal niveau samenwerking mee, zodat gezamenlijke kennis en ervaring meerwaarde biedt aan onze ‘groene aandacht’-beweging.

Tot slot
In dit eerste kwartaal van 2022 hoop ik het stokje ‘OTC’ binnen het bestuur van de NTs over te kunnen dragen aan een enthousiaste opvolger. Graag blijf ik daarna als vrijwilliger betrokken bij deze commissie. Ik heb 8,5 jaar met veel plezier de NTs vanuit het bestuur mede helpen vormgeven. Met een sterk nieuw beleidsplan en een sterke Raad van Advies heb ik er alle vertrouwen in dat de NTs haar bestaansrecht zal behouden en uitbreiden.
Vanuit de stichting ST blijf ik samenwerking en partnerschap met de NTs nastreven, omdat wij de NTs een groen netwerk kunnen bieden vanuit maatschappelijke betrokkenheid en met een breed publiek. En visa versa zijn mensen met groenkennis altijd welkom bij tuinopknap evenementen van Sociaal Tuinieren, een bijzondere ervaring!

Februari 2022, Robertien Aberson
(met dank aan Simone Langeweg)

Voor achtergronden over de organisatie en de methodiek van Sociaal Tuinieren, zie: www.sociaaltuinieren.nl
Contact over het doneren van planten of anders : robertien@sociaaltuinieren.nl