Op de vrijwilligersdag 2025 van de Nederlandse Tuinenstichting hield Cécile Verburg een lezing over het Singelpark in Leiden. ’s Middags stond een wandeling door het park op het programma. Een goede reden voor de Open Tuinen Commissie van de Nederlandse Tuinenstichting om het Singelpark te kiezen als Tuin van de Maand november.

Het Singelpark is niet zomaar een park. Het is het mooiste, spannendste en langste stadspark van Nederland, tot stand gekomen voor en door Leidenaars, in samenwerking met de gemeente. Bovendien is het de grootste intacte singelstructuur van Europa.

De Leidse singels maakten oorspronkelijk deel uit van de 17e-eeuwse verdedigingslinie van de stad. Toen zij in de 19e eeuw hun militaire functie van verdediging verloren, werden de stadsmuren, muurtorens en poorten vrijwel allemaal gesloopt. Op de vrijgekomen wallen ontstond ruimte voor nieuwe functies die kenmerkend waren voor die tijd: begraafplaatsen, stadsparken, fabrieken en voorzieningen voor de universiteit, het garnizoen en stadsvilla’s. Slechts twee poorten en één muurtoren zijn bewaard gebleven, de Zijlpoort, de Morspoort en waltoren Oostenrij

De Morspoort

Een wandeling langs de 17e-eeuwse vestigingsstructuur van Leiden was tien jaar geleden nog nagenoeg onmogelijk. Talloze hekwerken, een gebrek aan paden en  bruggen, en rommelige plekken maakten de verwaarloosde Leidse singels decennialang ontoegankelijk en nauwelijks onderdeel van het stedelijk leven.

Daar kwam verandering in dankzij een burgerinitiatief dat voortkwam uit het Stadslab  (een vrijwilligersorganisatie die zich inzet om Leiden inclusiever, ondernemender en duurzamer te maken). In 2008 bedacht Jeroen Maters het plan om één aaneengesloten wandelroute van 6,5 kilometer te creëren, waarbij alle parken aan de binnenzijde van de singels met elkaar verbonden werden. De gemeente maakte geld vrij voor de realisatie  en de Stichting Vrienden van het Singelpark werd opgericht.

In 2012 schreven zij een prijsvraag uit voor een beeldkwaliteitsplan. De winnaars, LOLA (Lost Landscapes) Landschapsarchitecten en Studio Karst, ontwierpen in samenwerking met de Stichting Vrienden van het Singelpark en onder regie van de gemeente het complete ontwerp. Zij maakten de lay-out, het logo, de symbolen, de beplanting en het straatmeubilair. Verbinden, verbeteren en vergroenen was hun doel. Dat kreeg concreet gestalte met vijf nieuwe bruggen die de parken op de oude bolwerken aan de stadskant van de singel verbinden tot één aaneengesloten wandelroute van 6,5 kilometer

Het Singelpark heeft een ecologische en maatschappelijke functie en biedt een groene ruimte voor zowel bewoners als bezoekers, waar natuur, historie en gemeenschap samenkomen. Meer dan 100 vrijwilligers zijn bij het Singelpark betrokken en zijn herkenbaar aan hun truien en aan de banieren die op de plekken in het park staan waar zij werken. Bedrijven kunnen als groepsactiviteit een dag meewerken, leerlingen kunnen hier stage lopen, en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kunnen hier dagbesteding krijgen. Zij zijn betrokken bij de aanleg en het onderhoud van het park en bieden ook zaden en stekken uit de tuin aan.

Om van het ene park naar het andere te komen gaat de route soms door wijken, die ook door de vrijwilligers vergroend worden of waar bewoners zelf tuinen aanleggen.

Soms is aanleg nog niet mogelijk en is er een duurzame tijdelijke vergroening, zoals op het Arsenaalplein (dat pas echt vernieuwd kan worden na een verbouwing van het ernaast gelegen universiteitsgebouw). In of bij elk park is wel een historisch gebouw te zien. Alle parken hebben een eigen signatuur, zoals bijvoorbeeld het Bleekerspark, dat een Japans karakter heeft. Leiden is sterk verbonden met Japan. Al vroeg kon men Japans studeren aan de universiteit, er is het Von Sieboldmuseum, en in de Hortus Botanicus staan veel Japanse bomen en planten. In het park staat een Ginkgo biloba, een zaailing van een boom die de atoombom op Hiroshima overleefde.

In het Singelpark is altijd water zichtbaar.

De biodiversiteit in het Singelpark is potentieel hoog door het gevarieerde karakter van de parken, de nieuwe bomen, de oude begraafplaatsen, de Hortus Botanicus en de Piet Oudolf-perken.

In elk jaargetijde ziet het park er weer anders uit.

Er is een enorme verscheidenheid aan insecten door de biodiversiteit in het Singelpark. Behalve planten en bomen bevinden zich ook veel dieren in het Singelpark.

Een wandeling kan op ieder punt beginnen. Op de route staan herkenbare symbolen en bij ieder parkdeel staat een gestileerde poort, met de naam en een informatiebord.

Behalve wandelen zijn er veel activiteiten in het park zoals sporten, muziek maken, in de zon liggen, educatie, fototentoonstellingen, samenwerkingen met musea, kunst en allerlei creatieve uitingen, tuinieren op hoogte voor onder andere gehandicapten en priksafaries.

Iedere drie jaar opent een nieuwe tijdelijke tentoonstelling. Van 2020-2023 was dat werken in het thema Grenzen, Vrijheid en Migratie. In september is de tentoonstelling Sankofa geopend met als thema het koloniale verleden van Leiden.

Praktische Informatie

• De Singelparkroute is vrij toegankelijk en is circa 6,5 km. De afstand kun je variëren door verschillende afslagen te nemen.
• Alle start en eindpunten zijn gemakkelijk bereikbaar met het openbaar vervoer en dichtbij parkeergarages.
• Voor informatie over het park zie; www.singelpark.nl
• De Vrienden van het Singelpark hebben drie themaroutes uitgezet die je als PDF kunt downloaden op je smartphone.
  • De wandeling In het groene Singelpark  voert je langs meer dan vijftig interessante bloemen, struiken en bomen. Van reuzenboom tot kleine varens.
  • De wandeling Cultuur en historie van het Singelpark voert je langs de culturele hoogtepunten in het Singelpark.
  • De wandeling Circulair Singelpark neemt je mee langs plekken waar hergebruik en creativiteit centraal staan.
• Zie voor deze wandelroutes  https://www.singelpark.nl/activiteiten/routes/uitgestippelde-wandelroutes/
• Door de app IZI Travel op uw telefoon te downloaden zijn ze ook als audiotour beschikbaar.*
• Daarnaast is het mogelijk met een gids door het park te wandelen en er is een Geocoaching-Adventure Lab wandeling.

De foto’s zijn afkomstig  van Cecile Verburg en Lya den Ouden. De mensen die op de foto’s staan hebben hiervoor toestemming gegeven.